William Shakespeare
Czy postać na portretach to ta sama osoba?
Przypisywane Johnowi Taylorowi, Portret z Chandos, Domena publiczna, Wikimedia Commons
Martin Droeshout, Rycina z pierwszego zbiorczego wydania dzieł Williama Shakespeare'a, Domena publiczna, Wikimedia Commons
William Szekspir (1564-1616) urodził się w rodzinie rzemieślnika zajmującego się wyrobem rękawiczek i garbarstwem. Ojciec, John Shakespeare, pełnił różne funkcje miejskie, będąc między innymi sędzią pokoju i burmistrzem Stratford-upon-Avon.
Matki, żony i kochanki, czyli kobiecy Szekspir
Sylwia Chutnik
Matki, żony i kochanki, czyli kobiecy Szekspir
Powiedzmy sobie to jasno: Szekspir nie był kobietą. Być może jednak, gdyby nią się urodził, „z pewnością oszalałby, zastrzeliłby się bądź dokonał swych dni w jakiejś samotnej chatce z dala od wioski, jako pół-wiedźma, pół-czarownica, otoczona lękiem i szyderstwem”. W ten oto sposób Virginia Woolf prorokowała losy każdej istoty płci żeńskiej obdarzonej talentem poetyckim w XVI wieku. Wymyśliła nawet mityczną siostrę Szekspira, która miałaby rzekomo pisać za niego dramaty, udając, że zamiast kartki papieru trzyma na kolanach tamborek do haftowania. Cóż, niezależnie od tożsamości płciowej kobiece postaci stworzone przez Williama Szekspira mają zwykle jedno zadanie do spełnienia: kierowanie akcją niejako zza pleców głównego bohatera i przekierowywanie narracji na nowy tor. Dramatyczny twist zaczyna się wtedy, kiedy na pierwszy plan wchodzą postaci przeczące stereotypowym rolom płciowym. Nagle mężczyźni zaczynają chować się po kątach, są łapani w pułapkę lub po prostu umierają. Wynika to między innymi z oryginalnego, jak na tamte czasy, nadania bohaterkom cech odbiegających od stereotypu. Nie jest to wprost emancypacyjne (dodajmy do pierwszego zdania tego tekstu: Szekspir nie był również feministą), ale ma potencjał przełamywania schematów. A to ważne zarówno dla samej literatury, jak i jej wydźwięku.
Szekspir prawdopodobnie uczęszczał do King’s New School w Stratford, gdzie edukacja stała na wysokim poziomie dzięki zatrudnianiu jako nauczycieli absolwentów Oksfordu. Głównym przedmiotem była łacina, nauczana na wypisach i tłumaczeniach wybitnych autorów klasycznych, także tych piszących komedie jak Terencjusz i Plaut.
Terencjusz - komediopisarz rzymski z II w. p.n.e., upowszechnił sentencję Nic, co ludzkie, nie jest mi obce
Plaut - komediopisarz rzymski przełomu III i II w. p.n.e.
Hipoteza bazująca na pewnych zdaniach z „Zimowej opowieści” - jednej z ostatnich sztuk Szekspira - mówi, że wyjechał on do Londynu w 1587 roku, mając 23 lata. Miał wykorzystać okazję, gdy jeden z aktorów zespołu teatralnego Queen’s Man, który występował w Stratford, zginął w pijackiej bójce, i dołączyć do grupy w jego zastępstwie.
Wrona, która myśli o sobie, że jest jedynym trzęsisceną (Shake scene) w kraju.
Ten żart z nazwiska w tekście zazdrosnego kolegi po piórze pozwala nam sądzić, jaką rangę twórczość Szekspira miała w 1592 roku.
Juliusz Cezar, reż. Leon Schiller
Dlaczego publiczność jest zainteresowana dziełami Szekspira?
W 1592 roku w Londynie wybuchła zaraza.
Przyczyną pomoru - jeśli przyjrzeć się sprawie uważnie - jest grzech, a przyczyną grzechu są sztuki teatralne. Tak więc to one są przyczyną zarazy.
Teatry londyńskie zamknięto. Na wznowienie ich działalności Szekspir napisał dla zespołu lorda Szambelana pierwszą w historii tragedię romantyczną - „Romea i Julię” - którą wystawiono w 1594 roku.
Purytanizm - antykatolicki ruch religijny XVI i XVII w., powiązany z anglikanizmem.
W 1599 roku Szekspir został głównym dramatopisarzem, aktorem i jednym z udziałowców teatru „Globe”. Przedstawieniem inaugurującym jego działalność był „Henryk V”.
Po śmierci królowej Elżbiety zespół Szekspira został objęty patronatem Jakuba I - króla Anglii. Szekspir stał się w latach 1603- 1606 członkiem grupy King’s Man, której bardzo liczne występy przynosiły znaczne dochody.
Szekspir był także wybitnym poetą. Upowszechnił i zmodyfikował tak zwany sonet elżbietański. Pierwsze wydanie „Sonetów” wyszło w 1609 roku, a zaczęły powstawać jeszcze w ostatnim dziesięcioleciu XVI wieku. Mają dwoje adresatów, mężczyznę i kobietę, nazywaną Czarną Damą. Niektórzy sądzą, że jej pierwowzorem była zamężna oberżystka Jeanette Davenant i że Szekspir był ojcem jej drugiego syna. Zazdrość o Davenant mogła być też impulsem do napisania „Otella”.
Szekspir w Teatrze Polskim
Na scenie Teatru Polskiego dzieła Szekspira wystawiano wielokrotnie. W historii Teatru drugą z rzędu inscenizacją - po „Irydionie” Zygmunta Krasińskiego - była „Burza” (1913) w reżyserii Jerzego Sosnowskiego.
W czasie pierwszego półtora roku działalności Teatru Polskiego, tj. przed wybuchem I wojny światowej równie często jak premierowego „Irydiona” grano „Juliusza Cezara” w reżyserii Aleksandra Zelwerowicza (prapremiera polska).
Po dzieła Szekspira w okresie międzywojennym sięgali tacy twórcy jak Arnold Szyfman i Aleksander Węgierko.
W XXI wieku dramaty Szekspira inscenizowali w Teatrze Polskim również twórcy zagraniczni:
Jacques Lasalle (1936 - 2018) - profesor Conservatoire w Paryżu, na początku lat 90. XX wieku administrator generalny Comédie-Française, reżyser sztuk autorstwa m.in. Moliera, Szekspira i Czechowa
Dan Jemmett (1967 - ) - reżyser brytyjski, współpracujący na stałe z Comédie-Française. Od 1999 roku mieszka we Francji. Autor inscenizacji sztuk Szekspira, także m.in. tekstów Alfreda Jarry i Jana Christiana Andersena.
William Shakespeare, "Wieczór Trzech Króli", reż. Dan Jemmett, zwiastun spektaklu
William Shakespeare, "Burza", reż. Dan Jemmett, zwiastun spektaklu
Dokonaniem, które łączy inscenizację z elementami wiedzy o Szekspirze, jego epoce i o zjawisku teatru szekspirowskiego jest spektakl „Szekspir Forever!”. W postaci z najprzeróżniejszych dzieł szekspirowskich wcielił się w nim jeden aktor, będący zarazem reżyserem przedstawienia - Andrzej Seweryn.
"Szekspir Forever!", reżyseria i wykonanie Andrzej Seweryn, zwiastun spektaklu
W 1614 roku Szekspir powrócił na stałe do Stratford. Zmarł tam w dwa lata później, po swych pięćdziesiątych drugich urodzinach.
Na płycie nagrobnej umieszczono epitafium jego autorstwa:
Mój przyjacielu, na Chrystusa
Kości leżących tu nie ruszaj.
Chwała temu, kto ten głaz oszczędzi.
Kto ruszy mnie, przeklętym będzie
Realizacje dramatów Williama Shakespeare'a w Teatrze Polskim w Warszawie
„Wesołe żonki z Windsoru”
23.04.1916
„Wiele hałasu o nic”
30.12.1916
„Wieczór Trzech Króli lub Co chcecie”
25.02.1918
Teksty opracował Jan Zamojski
W opracowaniu wykorzystano następujące źródła:
Anthony Holden, William Szekspir, biografia ilustrowana, przeł. Wacław Sadkowski, 2008
Natura Szekspira. Rozmowa z Piotrem Kamińskim
https://www.dwutygodnik.com/artykul/3935-natura-szekspira.html
Jan Kott, Szekspir współczesny, 1965
Jan Kott, Szekspir współczesny 2, Płeć Rozalindy i inne szkice, wybór, układ, wstęp Tadeusz Nyczek, 1999
Jan Kott, Szkice o Szekspirze, 1962
William Shakespeare, Burza, w przekładzie Piotra Kamińskiego, Wstęp i komentarz Anna Cetera, 2012
William Shakespeare, Hamlet, książę Danii, Przekład: Stanisław Barańczak, 1990
William Shakespeare, Makbet, Przełożył Stanisław Barańczak, wydanie drugie, 1994
William Shakespeare, Ryszard II, Przekład Piotr Kamiński, Wstęp i komentarz Anna Cetera, 2009
William Shakespeare, Król Ryszard III, Przełożył Stanisław Barańczak, 1996
William Shakespeare, Sonety, Przekład, wstęp i opracowanie Stanisław Barańczak, 1996
William Shakespeare, Wieczór Trzech Króli albo Co chcecie, w przekładzie Piotra Kamińskiego. Wstęp i komentarz Anna Cetera, 2012
