W labiryncie teatru

Carlo Goldoni (1707-1793) – urodzony w Wenecji, zmarły w Paryżu, z wykształcenia prawnik (biografowie zwracają uwagę na fakt, że echa tego możemy zauważyć w Awanturze w Chioggi!). Jako autor kilkudziesięciu komedii porzucił togę na rzecz współpracy z kolejnymi trupami teatralnymi, pisząc dla nich po kilkanaście nowych tytułów rocznie. Stał się mistrzem komedii dell’arte, a zarazem jej największym (obok Carla Gozziego) reformatorem – w pewnym momencie uznał skostniałość tradycyjnej formy i zwrócił się w kierunku komedii sytuacyjnej i obyczajowej, osiągając na tym polu znaczące sukcesy literackie. Konflikt z Carlo Gozzim zmusił go do porzucenia Włoch i osiedlenia się w Paryżu, gdzie podjął współpracę z zespołem włoskich komediantów, oraz, między innymi, z Comédie-Française. Mimo zasług dla kultury francuskiej, zmarł w nędzy w czasie rewolucji francuskiej. Pozostawił po sobie prawie 200 różnych komedii, a także kilkanaście librett operowych, do których muzykę pisali między innymi Antonio Vivaldi, Antonio Salieri, Wolfgang Amadeusz Mozart, Joseph Haydn.
Awantura w Chioggi należy do jego ostatnich tekstów napisanych przed wyjazdem do Paryża w 1762 roku, uznana jest za szczytowe osiągnięcie jego komediopisarstwa. Tytułowa Chioggia to portowe miasteczko niedaleko Wenecji. Mieszkańcy trudnią się tam rybołówstwem a czas wolny spędzają na prowadzeniu sporów i waśni – rodzinnych i sąsiedzkich. Mówią lokalnym dialektem (a właściwie dialektami), co jest źródłem komicznych sytuacji, niechętnie przyjmują obcych. Z niewinnej sytuacji, za pomocą plotki, rodzi się tytułowa awantura, dosłownie na „śmierć i życie”. Temperamentni narzeczeni, podejrzewając zdradę, chwytają za noże i rozpoczynają pościg ulicami Chioggi za Bogu ducha winnym młodym włóczęgą, którego jedyną winą zdało się być poczęstowanie panien kawałkami pieczonej dyni…

Awantura jest także dramatem sądowym, ponieważ spora część scen dzieje się podczas przesłuchań prowadzonych przez sędziego Koadiutora, który nie ustaje w wysiłkach, by pogodzić zwaśnione strony, doprowadzić do planowanych ślubów a wreszcie wydać huczne weselisko, na którym można będzie się napić wina i zabawić. W tej lekkiej i zabawnej komedii Goldoniemu udało się uchwycić stałe elementy natury ludzkiej: skłonność do swarliwości, ale zarazem silną potrzebę wspólnotowości i „bycia razem”, co każe postawić pytanie o cele i wartości ludzkiego życia. A smak i radość życia nieobca jest mieszkańcom basenu Morza Śródziemnego. Jak pisał Tadeusz Boy-Żeleński w recenzji z przedwojennego przedstawienia Sługi dwóch panów: „Europa dzieli się na dwie strefy: słońca i chmur, radości życia i smutku, wina i wódki. W słońcu i  radości życia rodzi się teatr komiczny; jego istotą jest owo żywiołowe  musowanie słowa, gestu, właściwe dzieciom Południa”. 

Przedstawienie w Teatrze Polskim wyreżyserował Edward Wojtaszek.

Reżyser

Edward Wojtaszek – (ur. 1954) polski reżyser teatralny, tłumacz, nauczyciel akademicki. Absolwent Instytutu Studiów Teatralnych na Université Sorbonne-Nouvelle i Wydziału Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza (obecnie Akademia Teatralna). Pracował w warszawskich teatrach: Narodowym, Ateneum, Na Woli, Polonii i Och-Teatrze, a także w wielu teatrach poza stolicą. Przygotował również kilka przedstawień poza teatrami instytucjonalnymi oraz przedstawienia Teatru TV i Teatru Polskiego Radia. Przetłumaczył wiele dramatów z języka francuskiego, między innymi: Copi (Cztery bliźniaczki, Homoseksualista, czyli jak trudno się wyrazić, Eva Peron), Gao Xingjian (Ucieczka, Na krawędzi życia), Jean-Luc Lagarce (Zasady savoir-vivre’u w nowoczesnym społeczeństwie, Music-hall, Ledwie koniec świata), Frédéric Sabrou (Samochodziki, Uwaga… Publiczność!, Coworking, Dziecko mimo woli) czy Jean Cocteau (Piękny nieczuły). Od 2018 roku jest profesorem Akademii Teatralnej w Warszawie. Jego teatr charakteryzuje uważna lektura tekstu i precyzyjna praca z aktorem nad zbudowaniem postaci, zarówno w obrębie klasyki, jak i dramatu współczesnego.

Opinia reżysera

Trochę żartując, mówiłem aktorom, że Awantura w Chioggi to jest sztuka o niczym. Tu naprawdę małe rzeczy powodują, że rodzą się wielkie emocje, namiętności. Można powiedzieć, że to jest sztuka o emocjach, o zazdrości, o namiętności, o codzienności, o tym, jak z małego robi się duże, jak z niczego powstaje wszystko, a ze zwyczajności wyrasta niezwykłe.

O czym myśleć? Na co zwrócić uwagę?

1. Jakie przezwiska noszą poszczególne postaci? Czy oddają one ich charakter? Wygląd? Przywary?
2. Kluczowa dla zrozumienia akcji jest pierwsza scena, w której z niewinnego gestu rodzi się tytułowa awantura. Spróbuj zaobserwować mechanizm rodzenia się plotki i jego konsekwencje.
3. Kto jest kim dla kogo w obu rodzinach?
4. Kto jest z kim związany uczuciowo?
5. Czy postaci mówią różnymi językami? Zwróć uwagę na polszczyznę („włoszczyznę”!) na przykład Fortunata i sędziego Koadiutora.
6. Czego symbolem jest kolumna z lwem dzielnie noszona przez woźnego sądowego?
7. W jaki sposób reżyser i aktorzy „ogrywają” nasze stereotypy na temat Italii i Włochów?
8. Na czym polega słynna włoska (a może śródziemnomorska?) radość życia?
9. Z jakich elementów zbudowana jest scenografia? Co się na nią składa? Jakie elementy ruchome i stałe?
10. Na czym budowany jest komizm przedstawienia? W jakim stopniu na słowach, w jakim na sytuacjach, w jakim na aktorach?

Ciekawostka

W Teatrze Polskim im. Arnolda Szyfmana Goldoni gości nie po raz pierwszy. W 1927 roku Sługę dwóch panów wyreżyserował Leon Schiller, zaś w 1992 roku Zbigniew Bogdański wystawił Mirandolinę. Razem z obecnie graną Awanturą w Chioggi Teatr Polski może pochwalić się więc wystawieniem trzech najbardziej znanych komedii Goldoniego.