W labiryncie teatru

Sławomir Mrożek (1930-2013) należy do najważniejszych dramatopisarzy polskich XX i początków XXI wieku, jest także jednym z nielicznych polskich autorów, którzy święcili tryumfy na scenach teatralnych całego świata. Do najbardziej znanych jego dramatów należą m. in. Tango, Emigranci, Miłość na Krymie.

Prezentowane w Teatrze Polskim trzy jednoaktówki Karol, Na pełnym morzu oraz Zabawa powstały w latach 1960-1962 i uchodzą za arcydzieła małej formy dramatycznej. Zebrane w jedno przedstawienie 3 x Mrożek – dają możliwość zapoznania się z mistrzostwem tej części dorobku Sławomira Mrożka.

Karol (w reżyserii Jerzego Schejbala) dzieje się w gabinecie Okulisty, u którego pojawiają się Wnuk i jego Dziadek. Dziadek ma kłopoty ze wzrokiem, co utrudnia namierzenie tytułowego Karola, na którego z kolei poluje uzbrojony w strzelbę Wnuczek. Na pełnym morzu (w reżyserii Szymona Kuśmidera) to historia trójki mężczyzn przebywających na jednej tratwie. Perspektywa głodu i śmierci nie przeszkadza im, póki co, prowadzić dysputy o demokracji i powinnościach jednostki wobec społeczeństwa. Ale i tak podskórnym tematem nawiązywanego sojuszu jest to, którego z całej trójki pozostała dwójka poświęci jako pierwszego…

Z kolei w Zabawie (w reżyserii Piotra Cyrwusa) trzech mężczyzn, umownie nazwanych parobkami, stoi pod drzwiami, za którymi, jak sądzą, odbywa się zabawa. Ponieważ nikt im nie otwiera (w rzeczywistości bowiem nie odbywa się tam żadna impreza), postanawiają siłą sforsować drzwi do wyimaginowanego lepszego świata. Wszystkie opowieści łączy jedno: mają one charakter paraboli, czyli przypowieści przekazującej konkretne przesłanie (często o charakterze moralnym) ukryte w warstwie symbolicznej opowiadanej historii.

Reżyserzy

Piotr Cyrwus (ur. 1961) – absolwent Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie. Gra w filmach fabularnych, produkcjach telewizyjnych oraz udziela głosu w animacjach. Aktor m. in. Teatru im. Stefana Jaracza w Łodzi (1986-89) oraz STU w Krakowie (1989-92), w latach 1992-2009 występował w Starym Teatrze w Krakowie. W latach 2011-2018 był aktorem Teatru Polskiego w Warszawie. Na wielkim ekranie zadebiutował w roku 1988 w filmie Pomiędzy wilki, grał m. in. w Panu Tadeuszu Andrzeja Wajdy (jako Maciej Konewka). Uznanie u progu kariery przyniosła mu rola Walusia w telewizyjnym przedstawieniu Do piachu Tadeusza Różewicza w reżyserii Kazimierza Kutza. Dużą popularność dały mu role w serialach telewizyjnych.

Zmieniły się czasy, Zabawa została napisana w latach sześćdziesiątych, nastąpiła pewna odwilż, zaczęliśmy zadawać sobie to pytanie: gdzie my jesteśmy? Gdzie my jesteśmy jako ludzkość? Zmienił się oczywiście kontekst tego pytania, kiedyś Mrożek zadawał to pytanie w swoim kręgu, w państwie socjalistycznym, które nie do końca było suwerenne. Teraz możemy zadać to pytanie wobec całego świata.

Szymon Kuśmider (ur. 1967) – absolwent Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie, zadebiutował w 1991 roku na deskach Starego Teatru w Krakowie, występując w roli Władzia w legendarnym spektaklu Ślub w reżyserii Jerzego Jarockiego. W 2001 roku zdobył Złotą Maskę w plebiscycie na najpopularniejszego krakowskiego aktora. W 2005 roku ukończył studia reżyserskie w Max Reinhardt Seminar w Wiedniu. Od 2012 roku występuje w warszawskim Teatrze Polskim. Współpracował także z Teatrem STU w Krakowie, warszawskimi teatrami: Polonia, OCH-Teatr, Studio, Teatrem na Woli, a także z Teatrem Polskim w Bielsku-Białej, Śląskim w Katowicach oraz wieloma innymi.

Namawiałem kolegów, żeby bez względu na systemy filozoficzne czy systemy polityczne przeglądali się w drugim człowieku, żeby to, co ich dzieli, równocześnie ich łączyło, żeby nikt nie powiedział czegoś za dużo i do końca, i w każdej chwili mógł się z tego wycofać. Wtedy zabawa z widzem i między bohaterami robi się ciekawsza, inteligentniejsza, niedopowiedziana.

Jerzy Schejbal (ur. 1946) – absolwent Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie. Występował na deskach teatrów w całej Polsce, między innymi w Krakowie, Lublinie, Poznaniu, Wrocławiu i Warszawie. Do warszawskiego Teatru Polskiego przeniósł się po prawie trzydziestu latach spędzonych w Teatrze Polskim we Wrocławiu, gdzie pracował z czołówką polskich reżyserów, i po trzech sezonach w warszawskim Teatrze Powszechnym. Sympatię telewidzów zyskał dzięki rolom w licznych serialach.

To przedstawienie jest zmierzeniem się z tematem, który staje się po tylu latach znów aktualny. W tekstach Mrożka widać nasze lęki, obawę przed światem, ksenofobię i wieczne poszukiwanie kogoś, kto może nam zagrażać.

O czym myśleć? Na co zwrócić uwagę?

1. Jakie historyczne wydarzenia mogły być udziałem postaci występujących w pierwszej jednoaktówce?Kiedy mogły się urodzić?
2. Z jakim dorobkiem kojarzony jest Jacek Fedorowicz, odtwórca roli Dziadka?
3. Czy Mrożek w jednoaktówce Karol nawiązuje do doświadczenia II wojny światowej i czasów powojennych?
4. Jakie elementy przedstawienia mogą o tym świadczyć?
5. Jakie drobne uwspółcześnienia wprowadził reżyser do komedii Na pełnym morzu?
6. Na czym polega absurd i groteska morskiej sytuacji w tej jednoaktówce?
7. Czy Na pełnym morzu to satyra na demokrację? Jeśli tak, to czy aktualna?
8. Czym różniła się tzw. demokracja ludowa od demokracji zachodniej?
9. Z jakimi ważnymi utworami literatury polskiej może kojarzyć się Zabawa?
10. Jakiego rodzaju mechanizmy ludzkich zachowań zostały sportretowane przez Mrożka w tej jednoaktówce sportretowane przez Mrożka?
11. Czy wszystkie portrety wymyślone przez Mrożka brzmią współcześnie czy jednak – jak chcą niektórzy – są mocno zakorzenione w rzeczywistości PRL?

Ciekawostka

W latach osiemdziesiątych Teatr Polski nazywany był „domem Mrożka”. Prawa do prapremier wszystkich powstających wówczas sztuk, poza zakazanym przez cenzurę Alfą, Sławomir Mrożek przekazywał Kazimierzowi Dejmkowi, ówczesnemu dyrektorowi Teatru Polskiego. Sam autor chętnie też gościł w Teatrze Polskim. Ostatni raz zaszczycił teatr swoją obecnością w 2013 roku na jubileuszu 100-lecia sceny.