W labiryncie teatru

Sławomir Mrożek (1930-2013) to bez wątpienia jeden z najważniejszych polskich dramatopisarzy, także prozaik i rysownik. Ma na swoim koncie wiele opowiadań satyrycznych oraz utworów dramatycznych o rozmaitej tematyce, zaliczanych do nurtu teatru absurdu. Zadebiutował w 1950 roku jako rysownik, z kolei jego pierwsza sztuka teatralna, Policja, wydana została w 1958 roku. Światową sławę przyniosło mu Tango opublikowane w 1964 roku. Do dziś jest jednym z najczęściej tłumaczonych i wystawianych polskich autorów współczesnych na całym świecie.

We wczesnych latach sześćdziesiątych Mrożek regularnie pisał dla Edwarda Dziewońskiego opowiadania na potrzeby popularnej wówczas audycji „Podwieczorek przy mikrofonie” na temat Prezesa prowincjonalnej spółdzielni „Jasna Przyszłość”. Wydane kilka lat temu okazały się małą sensacją wydawniczą, przypomniały bowiem najświetniejsze elementy Mrożkowego pióra: ostrość sądów, lapidarność, poczucie humoru, wyczucie absurdu i groteski, tak na gruncie artystycznej formy, jak i na gruncie peerelowskiej rzeczywistości. Jako jeden z nielicznych z całej plejady ówczesnych znakomitych satyryków (ze Stanisławem Tymem, Jerzym Dobrowolskim, Jackiem Fedorowiczem, a w kinie Stanisławem Bareją na czele) Mrożek umiał jednak ową komunistyczną doraźność i polską lokalność uniwersalizować, wydobywając na wierzch wręcz tragizm ludzkich zachowań i postaw w czasach opresji i zniewolenia. Podatność na moralną degrengoladę zderzana była z tragicznymi mechanizmami historii i okolicznościami społecznymi, historycznymi i politycznymi. Stąd właśnie do Mrożka obok etykiety teatru absurdu przylgnęła łatka twórcy teatru politycznego, doraźnego, zaangażowanego, w związku z tym rzekomo szybko się dezaktualizującego. Ponieważ teksty te dają się czytać zarówno w porządku doraźnej historyczności, jak i uniwersalnej paraboli, nadal stanowią znakomitą pożywkę dla teatru, który chciałby uczynić walor z takiego nieprecyzyjnie oznaczonego balansu między współczesnym politycznym kabaretem (i skojarzeniami, jakie w związku z tym wnosi widownia) a zawsze aktualnym portretem człowieka zależnego od drugiego człowieka, tego, który w hierarchii społecznej stoi wyżej. Czekoladki dla Prezesa to tyleż opowieść o Prezesie, co o jego dworze.

Przedstawienie w Teatrze Polskim wyreżyserowały aktorki tego Teatru Ewa Domańska i Ewa Makomaska.

Reżyserki

Ewa Domańska (ur. 1961) – absolwentka warszawskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w 1984 roku, od tego roku w zespole Teatru Polskiego. Już rok później odebrała nagrodę Wawrzyn „Radaru” za pierwsze role w teatrze i telewizji (Klary w Ślubach panieńskich i Ofelii w Hamlecie). Aktorka występuje również w spektaklach Teatru Telewizji i Teatru Polskiego Radia. W filmie zagrała m.in. rolę Asi w Austerii w reżyserii Jerzego Kawalerowicza. Na scenie Teatru Polskiego zagrała ponad 25 ról, w przedstawieniach reżyserowanych m.in. przez Kazimierza Dejmka, Andrzeja Łapickiego, Jana Bratkowskiego czy Jarosława Kiliana. W 2021 roku w macierzystym teatrze wyreżyserowała dramat Marii Pawlikowskiej- Jasnorzewskiej Baba-Dziwo.

Ewa Makomaska (ur. 1971) – w 1993 roku ukończyła studia na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi. Od 1994 jest aktorką Teatru Polskiego w Warszawie. Zajmuje się też śpiewem i dydaktyką. Jedną z jej aktorskich specjalizacji są monodramy, w których sięga po historyczne postaci ze świata kultury (Anda Kitschmann, Tamara Łempicka). Z Ewą Domańską jako reżyserką blisko współpracowała w pracy nad tytułową rolą w spektaklu Baba-Dziwo według dramatu Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej.

Opinia autora scenariusza

Nie zapraszamy do muzeum PRL-u, nie odtwarzamy jakiejś epoki. Tworzymy model pewnego świata, dosyć abstrakcyjny, ale wystarczająco mocno odwołujący się do wielu sytuacji znanych nam zarówno z historii, jak i całkowitej współczesności.

Janusz Majcherek, Dyrektor Artystyczny Teatru Polskiego im. Arnolda Szyfmana, autor scenariusza [Prapremiera „Czekoladek dla Prezesa” w Teatrze Polskim w Warszawie – 17 września | dzieje.pl - Historia Polski, 27.08.2023]

O czym myśleć? Na co zwrócić uwagę?

1. Kim jest tytułowy Prezes? Co o nim wiadomo? W jaki sposób czegoś się o nim dowiadujemy?
2. W jaki sposób scenografia funkcjonalizuje tematykę podejmowaną w tekście Mrożka? Na ile kluczowy jest w tym przypadku wybór schodów jako podstawowego elementu dekoracji?
3. Jakie relacje panują między pracownikami spółdzielni? Jakie pomiędzy nimi a samym Prezesem?
4. W jakim stopniu postaci pracowników spółdzielni są zindywidualizowane, w jakim zaś podlegają procesom unifikacji i uniformizacji? Czy w takich okolicznościach można zachować indywidualność?
5. Jakie cechy ludzkie wydobywają ze swoich postaci odtwórcy ról?
6. Na czym polegały absurdy peerelowskiej rzeczywistości? Które z nich się zdezaktualizowały?
7. Kiedy dzieje się akcja Czekoladek dla Prezesa? Na jaki czas wskazują kostiumy postaci?
8. W jaki sposób ukazany zostaje ważny współcześnie temat społecznych ról kobiet i mężczyzn?
9. Na czym polega specyfika Mrożkowego języka?
10. W jaki sposób komentują się nawzajem tekst i rysunki Mrożka w tym przedstawieniu?

Ciekawostka

Sławomir Mrożek miał również swój epizod współtworzenia kabaretu. W latach 50-tych ubiegłego wieku, jeszcze przed odwilżą, dołączył on do zespołu legendarnego teatrzyku Bim-Bom, działającego na Wybrzeżu, w którym prym wiedli Bogumił Kobiela i Zbigniew Cybulski. Była to obecność krótka, ale znacząca i intensywna (pisze o niej świadek i współtwórca tamtych zdarzeń Jacek Fedorowicz w swoim artykule zamieszczonym w programie do przedstawienia).