W labiryncie teatru

Po spektaklu warto przez chwilę zastanowić się nad swoimi emocjami i odczuciami, które pojawiały się w trakcie trwania przedstawienia. W jaki sposób zmieniały się one wraz z kolejnymi obrazami spektaklu? Jakie temu towarzyszyły refleksje? Co Cię zaskoczyło?

Spektakl „Charków! Charków!” opowiada o losach reżysera i reformatora teatru ukraińskiego – Łesia Kurbasa. Poszukujemy wątków biograficznych. Słuchamy muzyki autorstwa Noama Zylberberga we współczesnych aranżacjach z wykorzystaniem klarnetu, skrzypiec czy saksofonu. Przede wszystkim jednak obserwujemy walkę jednostki z systemem i przyzwyczajeniami mieszczańskiej publiczności.

Historia Łesia Kurbasa może być symbolem życia każdego artysty, innowatora czy po prostu człowieka, który dąży do wzniosłych celów, stawiając czoła różnorodnym przeciwnościom. Sztuka ta jest również opowieścią o tym, że sztuka, podobnie jak miłość, jest nieskończona.

Oddajmy głos reżyserce, Svitlanie Oleshko:

Myślę, że ten spektakl będzie o tym, że sztuka jest wieczna i miłość jest wieczna. Moim zdaniem Serhij Żadan napisał tekst poetycki o rzeczach ważnych, który z jednej strony ma charakter filozoficzny, a z drugiej ma dosyć prostą formę. To opowieść o tragedii ukraińskich artystów w Charkowie, tzw. rozstrzelanego pokolenia, ale zarazem jest to historia uniwersalna, którą każdy może odebrać. To opowieść o mieście, o teatrze, o miłości, o zdradzie.

Każdy, kto zapoznał się z biografią Łesia Kurbasa jest zdziwiony zakończeniem spektaklu. Bohater nie ginie w dramatycznych okolicznościach, ale zostaje nagrodzony. Reżyserka spektaklu komentuje to w ten sposób:

Umówiliśmy się z Serhiejem Żadanem, że w naszym musicalu nie chcemy ponownie zamordować Łesia Kurbasa, i jako twórcy możemy zmienić historię. Dlatego w naszym przedstawieniu Kurbas nie zostanie rozstrzelany, ale zrobi wielką karierę na Zachodzie. Otrzyma Oscara - tak, jak otrzymała go charkowska ekipa za swój film dokumentalny „20 dni w Mariupolu”.

W spektaklu ważną rolę odgrywa futurystyczna, nawiązująca do konstruktywizmu, scenografia. Składa się ona z metalowych schodów, podestów, które umożliwiają grę na kilku poziomach. Jednym będzie kojarzyła się z korytarzami czy celami więzienia, innym z kliszą filmową. I znów oddajemy głos Svitlanie Oleshko:

Scenografką tego przedstawienia jest Katarzyna Zawistowska, którą poznałam tu, w Warszawie, i jestem bardzo dumna, że mogę z nią pracować. Inspiracją dla nas były scenografie z przedstawień Kurbasa, prace jego scenografów Vadyma Mellera i Anatola Petryckiego. Zależało mi na zachowaniu w scenografii aury tragizmu.

Uwagę widza przyciągają również czarno-białe projekcje. Niektóre zostały przygotowane na potrzeby spektaklu np. grana przez Andrzeja Seweryna postać Dyrektora Teatru, który obserwuje wszystko z ekranu. Inne to fragmenty filmów Człowiek z kamerą (reż. Dziga Wiertow, 1929) i Eseje o sowieckim mieście (reż. Dmytro Dalskyi, 1929)

Recenzja 1 – co myślisz o tej opinii?

I choć bohatera, jakim jest tytułowe miasto Charków, można dość łatwo przegapić w ciągu rozmaitych songów kręcących się wokół postaci Reżysera (w tej roli Modest Ruciński), to ma ono szansę zaistnieć w wyobraźni widza właśnie w tym dziwnym splocie industrialnej i minimalistycznej scenografii z awangardową stylistyką musicalową. Charków okresu dwudziestolecia międzywojennego to miasto poszukujące swojej tożsamości, eklektyczne i eksperymentujące, w którym sztuka podąża za rozwojem naukowym i technicznym, szukając nowych form wyrazu. To żywy organizm, którego ewolucję i organiczny rozwój zatrzymano systemową siłą. I który cierpi z tego powodu zupełnie tak samo jak bohaterowie spektaklu.

MUSICALOWA FANTASMAGORIA O TEATRZE (ANTY)POLITYCZNYM
Aleksandra Wach, Teatrologia.info, 04.04.2024

Recenzja 2 – co myślisz o tej opinii?

Reżyser, którego grał, znakomicie wykorzystujący podczas śpiewu swoje duże możliwości głosowe, Modest Ruciński, również nawiązywał do pewnych idei Kurbasa: często mówił o teatrze ciszy. Okazuje się, że Łeś Kurbas rzeczywiście nakazywał granie ról w milczeniu, podczas gdy on powoli, cicho czytał tekst, wybijając rytm ręką.

Teatr ciszy
Roman Soroczyński, Warszawa.pl, 27.03.2024

 

Pytania otwarte

1. Jaki cel chciano osiągnąć, zmieniając losy Łesia Kurbasa, który w spektaklu zrobił wielką karierę na Zachodzie, a w rzeczywistości był rozstrzelany? Jakie inne elementy z jego biografii wybrzmiały w przedstawieniu?
2. Spróbuj pomyśleć o życiu Łesia Kurbasa jak o metraforze egzystencji każdego człowieka. Czy Łeś Kurbas to everyman posiadający uniwersalne cechy? Jakie powszechne prawy i wartości o człowieku przeziarają się spod jego biografii?
3. Zastanów się nad wpływem systemu politycznego na sztukę i kulturę. Jak mogą funkcjonować artyści w opresyjnym systemie Związku Radzieckiego?
4. Jaką rolę odgrywała sztuka kiedyś? Jaką odgrywa dzisiaj? Jaką funkcję pełni w czasach niepokojów i wojen, a jaką w czasach pokoju? Jakie są elementy wspólne?
5. Łeś Kurbas nazywany jest wielkim reformatorem teatru ukraińskiego. Jak współcześnie przebiegają duże reformy i zmiany? Czy każda rewolucja musi składać nieustanne ofiary z najlepszych synów narodu? Czy za wolność zawsze trzeba ponosić największą cenę?
6. Które wartości w spektaklu okazują się trwałe?
7. Łeś Kurbas szukał nowych narzędzi, wykorzystywał m. in. film w teatrze. W spektaklu również oglądamy projekcje filmowe. Jak we współczesnym teatrze koegzystuje tradycja z nowymi mediami?
8. Jak zmienia się przekaz spektaklu przez kontekst trwającej wojny – niszczenia tradycji i kultury ukraińskiej przez Rosjan?
9. Czy typ relacji między bohaterami przedstawienia ma bardziej charakter realistyczny czy symboliczny? Czy taki typ budowania warstwy symbolicznej jest dla współczesnego odbiorcy komunikatywny?
10. Co w obejrzanym spektaklu może być dla widza nośnikiem optymizmu i nadziei?