W labiryncie teatru

William Szekspir (1564-1616) jest bodaj najbardziej poczytnym dramatopisarzem wszechczasów w niemal każdej kulturze na świecie. Jako autor ponad trzydziestu dramatów jest też jednym z najczęściej wystawianych autorów, niemalże na całym świecie. Jego twórczość weszła na stałe nie tylko do kanonu „wielkich ksiąg”, ale także stała się inspiracją dla wielu innych twórców, jest także zauważalnym elementem współczesnej kultury postmodernistycznej, a nawet popkultury. I jako taki wdzięczny do „obróbki” materiał była i jest nieustannie przerabiana, skracana, adaptowana, łączona, dzielona, cytowana, parafrazowana, trawestowana, uwspółcześniania i uniwersalizowana. Dużą popularnością cieszą się w wielu zakątkach globu różne wersje Dzieł wszystkich w skróconej wersji, czyli scenariusze, których autorzy mają ambicję nawiązać do wszystkich znanych tekstów Szekspira (takie przedstawienia pojawiały się również w Polsce). Monodram Andrzeja Seweryna nie ma ambicji cytowania wszystkiego, jest całkowicie autorskim konstruktem stworzonym przez trzech przyjaciół a zarazem współpracowników. Autorami scenariusza są: tłumacz Piotr Kamiński, reżyser Jerzy Klesyk oraz sam Andrzej Seweryn, który zadbał także o kształt sceniczny tej wersji spektaklu.

O reżyserze

Andrzej Seweryn (ur. 1946) – aktor, reżyser, pedagog, dyrektor Teatru Polskiego im. Arnolda Szyfmana w Warszawie. W 1968 roku ukończył Państwową Wyższą Szkołę Teatralną (PWST) w Warszawie, w tym samym roku zresztą angażował się w studenckie protesty przeciwko zdjęciu z afisza Teatru Narodowego słynnych Dziadów Adama Mickiewicza w reżyserii Kazimierza Dejmka. Został zatrudniony w Teatrze Ateneum, którego był aktorem aż do 1980 roku. W latach 1972-1974 był wykładowcą na Wydziale Aktorskim w warszawskiej Szkole Teatralnej. W 1980 roku wyjechał do Paryża, by zagrać kobiecą rolę Spiki Tremendosy w Onych Stanisława Ignacego Witkiewicza reżyserowanych przez Andrzeja Wajdę. Od tego występu rozpoczęła się wielka kariera Andrzeja Seweryna we Francji, gdzie współpracował m. in. z takimi reżyserami jak Antoine Vitez, Peter Brook, Claude Régy, Jacques Lasalle. W 1993 roku otrzymał angaż – jako trzeci cudzoziemiec w historii teatru francuskiego – do Comédie Française, gdzie zadebiutował tytułową rolą w Don Juanie Molièra. Wieloletni wykładowca École nationale supérieure des arts et techniques du théâtre w Lyonie oraz Conservatoire national supérieur d'art dramatique w Paryżu. Od 2011 roku dyrektor naczelny Teatru Polskiego im. Arnolda Szyfmana w Warszawie. Jego warsztat aktorski cechuje niezwykła precyzja wykonania, w teatrze jest zwolennikiem tworzenia pełnokrwistej psychologicznej kreacji postaci, jako reżyser i dyrektor – przywiązuje wielką wagę do literatury klasycznej jako podstawowego budulca repertuaru, a w konsekwencji – dialogu z widownią.

Tego zawodu nie da się zdefiniować. Nie intelekt jest gwarancją powodzenia w aktorstwie. Często, przeciwnie, on przeszkadza. To zawód pełen sprzeczności. Czyż nie jest to rzecz tajemnicza, że publiczność na widok jednego aktora milknie, a nie zauważa wejścia innego. Moim ABC aktorstwa jest tekst Hamleta: Zastosuj akcję słów, a słowa do akcji, mając przede wszystkim to na względzie, abyś nie przekroczył granic natury, wszystko bowiem, co przesadzone, przeciwne jest zamiarowi teatru, którego przeznaczeniem jest – jak było dawniej – służyć niejako za zwierciadło naturze. Praca wykonywana z myślą o innych jest warunkiem dobrego wykonywania zawodu. Toteż ona jest moją, swego rodzaju, religią.

O czym myśleć? Na co zwrócić uwagę?

1. Jakim słynnym cytatem z Szekspira rozpoczyna się ten spektakl?

2. Jakie siedem etapów życia ludzkiego przedstawia aktor na scenie na samym początku?

3. Jakie teksty Szekspira i jakie postaci zostały wybrane przez autorów scenariusza? Które z nich znasz, a które można było zobaczyć (i usłyszeć) po raz pierwszy?

4. W jakich proporcjach będzie się kształtował żywioł komiczny oraz ton serio w tym przedstawieniu?

5. Jaki jest pomysł na interpretację słynnego monologu „Być albo nie być”?

6. Jak wygląda układ sceny i widowni tego przedstawienia? Czy i w jakiej mierze nawiązuje on do sceny elżbietańskiej?

7. Jakie rekwizyty (w tym elementy kostiumowe) pojawiają się w przedstawieniu? Kiedy są tym, czym są, a kiedy znaczą coś innego? Jak przebiega ta transformacja od oczywistości do symbolu?

8. Jakimi środkami aktor buduje postaci kobiece? Jak używa głosu, ciała, mimiki, gestu, kostiumu do oddania kobiecości, wieku, doświadczenia i charakteru postaci?

9. W jaki sposób publiczność reaguje na pytania i prośby wykonawcy wprost do niej skierowane?

10. Jaki cel mają liczne anegdoty teatralne i filmowe wplecione przez Andrzeja Seweryna pomiędzy szekspirowskie monologi?

Ciekawostka

Przedstawienie to ma swój pierwowzór w krakowskim przedstawieniu Wyobraźcie sobie w reżyserii Jerzego Klesyka w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w 2009 roku (wówczas grane z towarzyszeniem krakowskiej aktorki Marty Waldery). Obecna wersja przedstawienia, która w Teatrze Polskim miała premierę w roku 2011, została zarejestrowana z udziałem publiczności na Scenie Kameralnej dla telewizji w 2019 roku.