W labiryncie teatru

Dramat Augusta Strinberga doczekał się wielu adaptacji teatralnych, a także ekranizacji, wśród których najgłośniejszą był film w reżyserii Liv Ulmann, szwedzkiej aktorki i artystki filmowej, uznany przez opinię publiczną za raczej nieudany. Większość odczytań Panny Julie, w tym także wspomniana ekranizacja, skupia się na sytuacji kobiety, uwikłanej w strukturalne i kulturowe ograniczenia i przeżywającej swój prywatny dramat na tle klasowych konfliktów. 

Jednym z głośniejszych spektakli polskich, stworzonych na podstawie szwedzkiego tekstu była premiera przygotowana przez Andrzeja Wajdę w 1988 roku w Teatrze Powszechnym. W rolę panny Julie wcieliła się wówczas Krystyna Janda. Krytycy opisujący kolejne próby scenicznej realizacji dramatu Strinberga podkreślają, jak wielkim wyzwaniem jest przeniesienie na scenę erotycznego napięcia i ukazanie sił władających postaciami na tle napięć klasowych i nierówności społecznych. Konflikt wewnętrzny postaci prowadzi zawsze pewnego rodzaju nieuchronnej tragedii, nierozwiązywalnego dramatu. Słynną inscenizacją Panny Julie i był amerykański spektakl Yaël Farber, który swoją premierę miał na festiwalu w Edynburgu w 2012 roku. „Nie wiem, czy Strindberg był mizoginem, być może był – mówiła Suzanne Clapp, krytyczka i reżyserka pisząca dla The Guardian – Ale wynalazł niezwykle potężny wehikuł narracyjny. Mężczyzna i kobieta, w ciągu jednej nocy, rozmawiają i dają się ponieść pożądaniu, uderzając w całą strukturę swojego społeczeństwa.” Adaptacja Farber została uznana za jedno z pięciu najlepszych przedstawień w 2012 roku, według miesięcznika The Guardian i znalazła się w pierwszej dziesiątce spektakli według New York Times, w tym samym roku. Panna Julie doczekała się też w ostatnich latach wielu naukowych opracowań, autorstwa feministycznych badaczek oraz naukowców zajmujących się perspektywą nierówności klasowych. 

Odczytanie feministyczne - we współczesnej kulturze coraz częściej pojawiają się odczytania, które zwracają uwagę na konkretny aspekt danego dzieła, wydobywając wątki i tematy, świadczące o możliwości potraktowania danego tekstu jako głosu w określonej sprawie społecznej, niezależnie od intencji autora. Odczytanie feministyczne, to taka interpretacja danego tekstu, która zwraca uwagę na sprawy kobiet i innych grup mniejszościowych, pozbawionych przywilejów. W feministycznych interpretacjach badacze i badaczki a także czytelnicy i czytelniczki często upominają się o prawa i interes bohaterek, zastanawiają się nad ich emocjami, perspektywą i udziałem w fabule. Takie odczytanie pozwala także zadać pytania tekstowi, na nowo wydobyć z niego niewidoczne dotąd sensy.

Mizoginia - nienawiść, pogarda lub uprzedzenie wobec kobiet lub dziewcząt. Mizoginia przejawia się na wiele sposobów, między innymi poprzez wykluczenie społeczne, dyskryminację ze względu na płeć, wrogość, androcentryzm, patriarchat, uprzywilejowanie mężczyzn, poniżanie kobiet, pozbawianie kobiet praw obywatelskich, przemoc wobec kobiet i uprzedmiotowienie seksualne. Mizoginizm można spotkać w tekstach religijnych, mitologiach oraz filozofii zachodniej,i wschodniej, w każdych warunkach historycznych.

O czym warto pomyśleć? Na co zwrócić uwagę?

• Czy wyobrażasz sobie inną inscenizację “Panny Julie”? Na co Ty - jako dramaturg / dramaturżka lub osoba reżyserująca postawiłbyś / postawiłabyś akcent?
• Czy można wyobrazić sobie alternatywną komunikację między postaciami  - taką, która pomogłaby inaczej rozwiązać konflikt między nimi? Czy znasz koncepcję Komunikacji bez Przemocy? Czy potrafisz wyobrazić sobie rozwój zdarzeń, gdyby bohaterowie odwoływali się do takiego sposobu porozumiewania?
• Czy uważasz, że warto konfrontować widzów ze scenami przemocy - np. seksualnej, czy przemocy wobec zwierząt? Czy chciałbyś/chciałabyś, by twórcy zadbali o ostrzeżenia (tzw. trigger warnings) przed spektaklem lub informacje o tym, gdzie można zgłosić się po wsparcie, jeśli jakiś element spektaklu wzbudził silne lub trudne do zrozumienia emocje? Jeśli tak, to jak Twoim zdaniem mogłyby brzmieć takie komunikaty?